Do uruchomienia w Polsce systemu kaucyjnego pozostało 13 miesięcy. Wchodzimy obecnie w decydującą fazę przygotowań do jego wdrożenia. Uruchamiamy między innymi programy pilotażowe, które mają dostarczyć nam istotnych danych i przeanalizować reakcje konsumentów, co finalnie pozwoli ukształtować najbardziej efektywną sieć punktów zbiórki opakowań. Jednak pomimo zbliżającego się terminu implementacji, istnieje jeszcze kilka kwestii organizacyjnych, które muszą zostać doprecyzowane. Jedną z nich jest docelowa wysokość kaucji, której wysokość w projekcie Ministerstwa Klimatu i Środowiska zaproponowano na poziomie 50 groszy. Jest to niezwykle istotne, ponieważ wysokość kaucji będzie mieć wpływ na skuteczność i przejrzystość całego systemu. Zapewnienie finansowej zachęty do zapobiegania śmieceniu i promowania recyklingu jest bowiem tym, co odróżnia systemy kaucyjne od innych sposobów zbiórki.
Badania wskazują, że odpowiednia wartość kaucji skutecznie zmienia zachowania konsumenta. Sugerują też, że jej kwota powinna być taka, aby motywować konsumentów do zwrotu opakowań, ale jednocześnie zniechęcać do oszustw. Według raportu „Recykling się opłaca ”, przygotowanego przez Tomra, trudno jest osiągnąć zwroty na poziomie 80% lub wyższym przy wartości kaucji równej lub niższej 0,05 EUR.
Jaka kaucja da nam 90% poziom zbiórki?
W Polsce planujemy zbierać co najmniej 90% opakowań w 2029 r., a zgodnie z projektem rozporządzenia, kaucja ma wynieść wspomniane wcześniej 50 groszy. Warto zastanowić się nad podniesieniem tej kwoty. Propozycje oscylują w przedziale od 70 groszy do 1 złotówki, przy czym należałoby wziąć pod uwagę przykład butelki zwrotnej po piwie. W jej wypadku, podniesienie kaucji do 1 zł spowodowane było chęcią utrzymania wysokich poziomów zwrotu. Choć ostateczna wartość kaucji będzie determinowana zawsze przez uwarunkowania lokalne, to analiza innych europejskich systemów kaucyjnych wskazuje, że kaucja w zakresie od 0,15 do 0,25 EUR obecnie jest prawidłową stawką. W przypadku Polski wydaje się, że 1 zł będzie odpowiednią kwotą, aby pogodzić potrzebę motywacji konsumenta i zapobieganiu nadużyciom systemu.
Ważne jest również, aby system kaucyjny był klarowny dla konsumentów i innych zainteresowanych stron. Stosowanie stałej wartości kaucji dla różnych rodzajów napojów, materiałów i wielkości opakowań może ułatwić jego zrozumienie. Wprawdzie jednolita kwota kaucji może budzić wątpliwości interesariuszy, niemniej jednak jest łatwiejsza do zrozumienia zarówno dla konsumentów, jak i innych zaangażowanych stron, co wprowadza przejrzystość w systemie.
Nie bez znaczenia jest również infrastruktura zbiórkowa systemu, która wpływa na poziomy zwrotu. Warto pamiętać, że skuteczny system kaucyjny nie powinien funkcjonować jak kolejny podatek, dlatego istotne jest stworzenie wygodnej i efektywnej sieci punktów umożliwiających oddanie opakowań i odbiór kaucji. Badania, sondaże, ale i prowadzone pilotaże jasno wskazują, że polscy konsumenci są skłonni zaangażować się w system kaucyjny, jednak istnieje potrzeba równoczesnego zapewnienia motywacji finansowej i ekologicznej. W związku z tym, finalne dostosowanie wysokości kaucji w Polskim systemie powinno być wynikiem głębokiej analizy istotnych czynników, by zapewnić zarówno skuteczność, jak i akceptację społeczną dla planowanego rozwiązania.
Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla Europy północno-wschodniej w ramach Grupy TOMRA
