Gdzie występuje mikroplastik?
Mikroplastik jest wszechobecny, zanieczyszczając w znacznym stopniu środowisko naturalne. Aktualnie nie ma nawet najbardziej odległego miejsca na świecie, w którym on nie występuje. Miejsca takie jak wyspy, dna mórz i oceanów, szczyty górskie niezamieszkiwane przez człowieka są również naznaczone obecnością zanieczyszczeń mikroplastikiem. Można jedynie rozróżnić miejsca, w których występuje jego niższe lub wyższe stężenie.
Skąd bierze się mikroplastik w wodzie? Dlaczego akurat woda jest najbardziej narażona na zanieczyszczenia plastikiem? Otóż cząstki trafiają do wód różnymi drogami, m.in. poprzez odpady, ścieki, opady deszczu i śniegu nad zanieczyszczoną okolicą, kanalizację, wulkanizację, powłoki, którymi pokrywane są statki i łodzie, pył miejski czy kosmetyki do pielęgnacji ciała.
Mikroplastik w morzach i oceanach
Pojęcie mikroplastiku zostało pierwszy raz użyte w 1972 r., kiedy to opisano problem odpadów plastikowych unoszących się na powierzchni wód Morza Sargassowego. Wówczas zaobserwowano, że pośród odpadów o znacznych gabarytach znajdują się fragmenty w rozmiarach znacznie mniejszych. Udowodniono również, że tego rodzaju odpady powszechnie występują we wszystkich morzach i oceanach, a także na plażach.
Mikroplastiki w oceanach pochodzą głównie z rozpadu większych odpadów plastikowych, takich jak torby, butelki, czy sieci rybackie. Innym źródłem są mikrokulki zawarte w produktach kosmetycznych, które przedostały się do wód przez systemy kanalizacyjne.
W wyniku długoletnich obserwacji odpadów w środowiskach wodnych w 1998 r. zauważono m.in. Wielką Pacyficzną Plamę Śmieci (ang. Great Pacific Garbage Patch), znajdującą się w północnej części Oceanu Spokojnego, pomiędzy Hawajami a Kalifornią. Złożona jest ona z cząsteczek tworzyw sztucznych o masie przekraczającej 3,5 mln ton. Przykładowe średnie stężenia mikroplastików w wybranych akwenach morskich prezentują się następująco:
- Ocean Południowy: 100 cząstek/m2
- Morze Śródziemne w pobliżu Korsyki: 0,2 cząstki/m2
- Ocean Spokojny (wybrzeża południowej Kalifornii): 8 cząstek/m3
- Ocean Spokojny (Rosja): 29 cząstek/m2
- Ocean Spokojny (Wyspa Wielkanocna): 805 cząstek/m2
- Morze Wschodniochińskie: < 0,2 cząstki/m3.
Stężenie mikrozanieczyszczeń w wodach morskich może być wyrażane w dwóch jednostkach, mianowicie jako liczba cząsteczek przypadająca na m2, lub jako liczba cząsteczek występująca w m3.
Mikroplastiki są niezwykle niebezpieczne, ponieważ nagminnie są połykane przez organizmy morskie, takie jak ryby, ptaki, a nawet plankton. Może to prowadzić do blokady przewodu pokarmowego, zmniejszenia uczucia sytości, a nawet śmierci zwierząt. Ponadto, mikroplastiki mogą działać jako nośniki toksyn, które akumulują się w organizmach i przenoszą się w górę łańcucha pokarmowego.
Warto pamiętać, że mikroplastik kumuluje się nie tylko w plamach śmieci dryfujących na powierzchni, ale również pod powierzchnią tafli wody. Jest obecny także w osadach morskich, nie tylko w okolicach wybrzeży, ale też pobieranych na pełnym morzu. Bezprecedensowym przykładem jest ten dotyczący gatunku skorupiaka Eurythenes plasticus, opisany w 2020 r. Skorupiaka wyłowiono z wód Rowu Mariańskiego, z głębokości 6010–6949 m p.p.m., a w jego przewodzie pokarmowym znaleziono mikrodrobiny politereftalanu etylenu.
Z informacji opublikowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) wynika, że w oceanach znajduje się około 50–75 bln kawałków plastiku i mikroplastiku, a odpady z tworzyw sztucznych stanowią 80% zanieczyszczeń mórz. Niestety rokrocznie do oceanów trafia od 8 do 10 mln ton odpadów z tworzyw polimerowych.
Mikroplastik w wodach śródlądowych
Wody gruntowe są bardziej chronione przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi niż powierzchniowe, ale problem obecności w nich mikroplastików jest taki sam.
Na kierunek "wędrówki" mikroplastików w środowiskach wodnych wpływają różne czynniki, takie jak gęstość, kształt i wielkość cząstek, ale także ilość oraz rodzaj flory i fauny jaka występuje w wodzie. Ponadto nie bez znaczenia jest prędkość przepływów, sezonowa zmienność parametrów wód, głębokość, czy nawet topografia dna.
