W ostatnich kilku latach wzrosło zainteresowanie tematyką dotyczącą mikroplastiku. Warto zatem przyjrzeć się temu zagadnieniu bliżej i odpowiedzieć na 3 podstawowe pytania: Co to jest mikroplastik? Jak on powstaje? Dlaczego powstaje i jest szkodliwy?
Temat wydaje się być ważny chociażby dlatego, że wg danych przedstawionych przez Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody (WWF - ang. World Wide Fund for Nature) człowiek zjada tygodniowo 5 gramów plastiku, czyli tyle, ile zmieści się na łyżeczce do herbaty.
Produkcja tworzyw sztucznych rozpoczęła się w latach 50. XX w. i trwa do dziś, wykazując tendencję wzrostową. Wraz ze zwiększającym się popytem na tworzywa rośnie masa odpadów generowanych przez człowieka. Znaczna ilość tych odpadów zmienia się w prawie niewidoczny mikroplastik, zanieczyszczając morza, oceany, wybrzeża, czy wody słodkie. Ponadto niska gęstość materiałów polimerowych sprawia, że są one lekkie i łatwo przenoszone przez wiatr i wodę. Co więcej, wytrzymałość tworzyw sprawia, że są trwałym materiałem, który trafiając do środowiska prawie nie ulega procesom rozkładu.
Już w latach 70. ub. w. rozpoczęto badania nad występowaniem tworzyw sztucznych w środowisku wodnym. Dostępna literatura naukowa dotycząca zanieczyszczenia środowisk wodnych jest imponująca, ale nie oddaje skali obecnego problemu.
Najnowsze dane wskazują, że obecność mikroplastiku stanowi kłopot z powodu negatywnego oddziaływania na organizmy wodne. O ile środowiska morskie pod tym względem są dość obszernie opisane, to charakterystyka środowisk śródlądowych jest zdecydowanie mniej znana.
Niniejsza praca nie wyczerpuje tematyki mikroplastiku, która jest obszerna, dotyczy zaś zagadnień związanych z obecnością mikroplastiku w środowiskach wodnych, jednocześnie wyjaśniając, czym jest mikroplastik, jak powstaje i dlaczego stanowi zagrożenie. Aby holistycznie podejść do tematyki mikrozanieczyszczeń w środowiskach wodnych, poruszono również zagadnienie dotyczące mikroplastiku w wodzie pitnej.
Co kryje się pod pojęciem "mikroplastik" i jak on powstaje?
Autorzy prac naukowych zaczęli dokonywać podziału tworzyw sztucznych na różne kategorie, ustalając w ten sposób pomiar wielkości rozpatrywanego elementu jako czynnik, który decyduje o przynależności tworzywa do danej grupy. Wśród tego zestawienia można wyodrębnić podgrupę nazywaną "mikroplastiki". Mikroplastik (MP, ang. microplastics) jest zazwyczaj definiowany jako cząstki pochodzące z tworzyw sztucznych, które są mniejsze od 5 mm. Najmniejsze fragmenty mikroplastiku mogą mieć nawet wymiary nieprzekraczające 1 µm - wówczas nazywane są nanoplastikiem. Jak podaje Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, ang. European Food Safety Authority), mikroplastik składa się z niejednorodnej mieszaniny materiałów sztucznych, np. polietylenu, polipropylenu, czy polistyrenu, które występują w różnej formie - m.in. włókien, granulek, płatków, czy też śrutu. Występują pomiędzy nimi mniejsze i większe rozbieżności w zakresie wymiaru, kształtu, barwy, składu chemicznego, gęstości, grubości. Rodzaje plastiku pod względem rozmiaru jego cząstki przedstawiają się następująco: megaplastik (> 1 m), makroplastik (> 2,5 cm), mezoplastik (1 mm - 2,5 mm), mikroplastik (1 µm - 5 mm), nanoplastik (< 1 µm). Wspomniane cząstki mogą pochodzić z różnych źródeł, dlatego wprowadzono nomenklaturę, klasyfikując mikrodrobiny ze względu na źródło pochodzenia - pierwotne i wtórne.
Mikroplastik pierwotny służy do wytwarzania niektórych produktów; występuje głównie w postaci mikrogranulek czy peletu. Jego cechą charakterystyczną jest bezpośrednie uwalnianie do środowiska, zazwyczaj nieświadome, rutynowe i powszechne. Mikroplastik wtórny powstaje w wyniku rozkładania się czy fragmentacji tworzyw sztucznych. Procesy te mogą być następstwem używania oraz zużywania się materiałów takich jak: opony, tekstylia, farby, foliowe torebki, butelki, sieci rybackie, a także może stanowić efekt erozji mechanicznej na skutek tarcia, które powstaje w trakcie falowania wody i ciągłego narażenia na działanie piasku czy żwiru.
