Formy wulkanizacyjne - tłoczne, przetłoczne, czy też wtryskowe – są niezwykle istotnymi elementami procesu formowania wyrobów gumowych. To one zapewniają odpowiedni wygląd oraz pozwalają utrzymać właściwe wymiary wytwarzanych produktów. Ze względu na warunki pracy – wysoka temperatura, ciśnienie, kontakt z różnorodnymi substancjami chemicznymi - należy właściwie zaplanować ich użytkowanie. Aby wykorzystać je jak najbardziej efektywnie, czyli aby czas ich pracy bez przestojów był jak najdłuższy i by nie ulegały one przedwczesnemu zużyciu, należy wdrożyć program konserwacji i przeglądów okresowych. Periodyczne inspekcje pozwalają ocenić, czy dana forma wymaga naprawy lub wymiany oraz czy jej powierzchnia wymaga czyszczenia.
Powszechnie bowiem znany jest fakt, że podczas produkcji wyrobów gumowych na powierzchni gniazd i innych elementach form osadza się warstwa środków pomocniczych, składników wulkanizowanej mieszanki oraz produktów powstających w procesach wulkanizacji (np. siarczku cynku, stearynianu cynku) i korozji. W przeszłości podjęto szereg prób mających na celu ustalenie przyczyn odkładania się zanieczyszczeń w formach wulkanizacyjnych, a także zbadanie ich składu w odniesieniu do różnorodnych mieszanek kauczukowych. Próbowano również ograniczyć, z różnym skutkiem, występowanie tego zjawiska.
Nagromadzone w gniazdach wulkanizacyjnych zanieczyszczenia negatywnie wpływają na wygląd i stabilność wymiarową wytłaczanych części. Zmniejsza się wydajność produkcji - w przypadku form tłocznych lub przetłocznych utrudnione jest wyjmowanie wyrobów i więcej czasu trzeba poświęcić na ich opróżnienie i ponowny załadunek konfekcją; nadmierne zabrudzenie formy segmentowej o bardziej skomplikowanej budowie, może doprowadzić do zatarcia ruchomych elementów.
Trudno ustalić, jak często należy przeprowadzać okresowe czyszczenie formy. Inaczej postępować będziemy z formą testową, inaczej z formą produkcyjną, która ma przepracować kilka tysięcy godzin rocznie. Jeszcze inaczej z formą wtryskową, która używana była przez kilka lat, a teraz ma trafić do innej prasy w innym zakładzie… Niebagatelny wpływ na częstotliwość prowadzonych prac ma także rodzaj i skład przetwarzanej mieszanki kauczukowej. Przykładowo, w przemyśle oponiarskim, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom wywoływanym przez zanieczyszczenia gromadzące się w formie, czyści się ją co 30 dni (w tym czasie wytwarza się ok. 3000 opon). W przypadku innych wyrobów gumowych forma wulkanizacyjna może wymagać czyszczenia znacznie częściej.
Czyszczenie formy można przeprowadzić w prasie lub poza stanowiskiem pracy. Czyszczenie na stanowisku pracy przeprowadza się najczęściej. Przystępuje się do niego po z góry określonej liczbie cykli lub godzin produkcji. W zależności od złożoności i gabarytów formy oraz stosowanej techniki czyszczenia, może być ona pozostawiona do ostygnięcia (w takim przypadku produkcja zostaje wstrzymana). Jak może wyglądać procedura przeglądu i czyszczenia formy wulkanizacyjnej? Na początek należy przeprowadzić oględziny formy. Szuka się śladów nadmiernego zużycia, uszkodzeń mechanicznych, ustala się miejsca nagromadzenia zanieczyszczeń.
Zazwyczaj zanieczyszczenia można zaobserwować w postaci zmiany barwy całej powierzchni formy lub depozytów materiałowych w określonych miejscach formy. Jednak w przypadku mieszanek kauczukowych wysoko napełnionych substancjami mineralnymi, w szczególności kaolinem, krzemianem wapnia i strącanymi krzemionkami, zanieczyszczenia mogą osadzać się na powierzchni formy bez widocznej obecności utlenionej gumy. Następnie odtłuszcza się odsłonięte powierzchnie formy ściereczką. Po wstępnym oczyszczeniu należy sprawdzić i nasmarować zamki, sworznie, prowadnice (w zależności od konstrukcji formy wulkanizacyjnej). W razie potrzeby stosuje się przedmuchiwanie sprężonym powietrzem.
W kolejnym kroku przeprowadza się czyszczenie. Należy tutaj zaznaczyć, że większość form wulkanizacyjnych jest ciągle czyszczona ręcznie, zwłaszcza w niewielkich zakładach produkcyjnych, w których wyroby formowane są w prasach wulkanizacyjnych przy użyciu klasycznych form tłocznych lub przetłocznych. Wykorzystuje się w tym celu materiały ścierne o twardości mniejszej od materiału formy (pasty i proszki polerskie, mosiężne szczotki druciane). Taki sposób czyszczenia może niestety być przyczyną uszkodzeń powierzchni gniazd poprzez nadmierne szorowanie (powstawanie wgnieceń, zadziorów, zaokrąglonych krawędzi, przedwczesne zużycie warstwy ochronnej itp.). Ponadto, jest to niepopularna czynność i niewykwalifikowani pracownicy nie zawsze wykonują ją starannie.
