Zanieczyszczenie tworzywami sztucznymi rośnie bezustannie, a gospodarka odpadami i recykling są niewystarczające, twierdzi Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
Według najnowszego raportu OECD "The Global Plastics Outlook: Economic Drivers, Environmental Impacts and Policy Options” na świecie powstaje obecnie dwa razy więcej odpadów z tworzyw sztucznych niż dwie dekady temu, przy czym tylko 9% poddaje się recyklingowi, a większość trafia na wysypiska, jest spalana lub przedostaje się do środowiska naturalnego.
Jest to pierwszy raport, który w sposób kompleksowy przedstawia aktualny stan produkcji, zużycia i wytwarzania odpadów tworzyw sztucznych, ujawnia podstawowe czynniki ekonomiczne i mapuje oddziaływanie na środowisko w skali globalnej. W raporcie przedstawiono również cztery kluczowe czynniki, które mają zasadnicze znaczenie dla zmiany kierunku rozwoju tworzyw sztucznych: rynki tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (wtórnych), innowacje technologiczne w dziedzinie tworzyw sztucznych, środki polityki krajowej oraz współpraca międzynarodowa, w tym finansowanie międzynarodowe.
Jak wynika z raportu, prawie połowa wszystkich odpadów z tworzyw sztucznych powstaje w krajach OECD. Ilość odpadów z tworzyw sztucznych wytwarzanych rocznie na osobę waha się od 221 kg w Stanach Zjednoczonych i 114 kg w europejskich krajach OECD do średnio 69 kg w Japonii i Korei Południowej. Większość zanieczyszczeń jest efektem niewłaściwej zbiórki i utylizacji większych odpadów tworzywowych, znanych jako makroplastiki, ale poważnym problemem są również wycieki mikroplastików z takich materiałów jak granulaty, tekstylia czy zużyte opony.
Kraje OECD odpowiadają za 14% całkowitego wycieku tworzyw sztucznych. Z tego na kraje OECD przypada 11% wycieków makroplastików i 35% wycieków mikroplastików. W raporcie podkreślono, że współpraca międzynarodowa, w zakresie redukcji zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, powinna obejmować wspieranie krajów o niższych dochodach w rozwijaniu lepszej infrastruktury gospodarki odpadami w celu ograniczenia przedostawania się tworzyw sztucznych do środowiska.
Z raportu wynika również, że kryzys COVID-19 doprowadził do spadku zużycia tworzyw sztucznych o 2,2% w 2020 r. w związku ze spowolnieniem działalności gospodarczej, ale wzrost konsumpcji pakowanej żywności na wynos i sprzętu medycznego, takiego jak maseczki ochronne, spowodował zwiększenie zaśmiecania. Po wznowieniu działalności gospodarczej w 2021 roku zużycie tworzyw sztucznych ponownie wzrosło.
Zmniejszenie zanieczyszczenia odpadami tworzyw sztucznych będzie wymagało, zdaniem autorów raportu, współpracy międzynarodowej w celu ograniczenia produkcji tworzyw sztucznych, w tym poprzez innowacje, lepsze projektowanie produktów i opracowywanie przyjaznych dla środowiska alternatyw oraz wysiłki na rzecz poprawy gospodarki odpadami i zwiększenia recyklingu.
Obecnie w ponad 120 krajach obowiązują zakazy i podatki dotyczące tworzyw sztucznych jednorazowego użytku, ale nie przyczyniają się one w wystarczającym stopniu do zmniejszenia ogólnego zanieczyszczenia. Większość przepisów ogranicza się do takich artykułów, jak torby plastikowe, które stanowią niewielką część odpadów z tworzyw sztucznych, i są bardziej skuteczne w ograniczaniu zaśmiecania środowiska niż w ograniczaniu zużycia tworzyw sztucznych. Podatki od składowania i spalania odpadów, które zachęcają do recyklingu, istnieją tylko w nielicznych krajach. W raporcie wezwano do szerszego stosowania takich instrumentów, jak programy rozszerzonej odpowiedzialności producenta za opakowania i dobra trwałego użytku, podatki od składowania odpadów, systemy zwrotu kaucji oraz Pay-as-You-Throw.
Większość stosowanych obecnie tworzyw sztucznych to tworzywa pierwotne, wytwarzane z ropy naftowej lub gazu ziemnego. Co prawda globalna produkcja tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu wzrosła ponad czterokrotnie - z 6,8 mln ton w 2000 roku do 29,1 mln ton w 2019 roku, ale nadal stanowi to zaledwie 6% całkowitej produkcji tworzyw sztucznych. Autorzy raportu postulują stworzenie odrębnego rynku dla recyklatów, które nadal są postrzegane jako substytuty tworzyw pierwotnych. Określenie docelowych poziomów zawartości materiałów pochodzących z odzysku oraz inwestycje w udoskonalone technologie recyklingu mogą przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności i rentowności rynków wtórnych.
Kluczowe wnioski zawarte w raporcie OECD
- Zużycie tworzyw sztucznych wzrosło czterokrotnie w ciągu ostatnich 30 lat, napędzane przez wzrost na rynkach wschodzących. Światowa produkcja tworzyw sztucznych podwoiła się w latach 2000-2019 i osiągnęła poziom 460 milionów ton. Tworzywa sztuczne odpowiadają za 3,4% globalnej emisji gazów cieplarnianych.
- Ilość odpadów tworzyw sztucznych wytwarzanych na świecie wzrosła ponad dwukrotnie w latach 2000-2019, osiągając poziom 353 milionów ton. Prawie dwie trzecie odpadów tworzyw sztucznych pochodzi z tworzyw o cyklu życia poniżej pięciu lat, z czego 40% z opakowań, 12% z dóbr konsumpcyjnych, a 11% z odzieży i tekstyliów.
- Tylko 9% odpadów z tworzyw sztucznych jest poddawanych recyklingowi (15% jest zbierane do recyklingu, ale 40% z nich jest traktowane jako odpad). Kolejne 19% jest spalane, 50% trafia na wysypiska, a 22% wymyka się systemom gospodarki odpadami i trafia na niekontrolowane wysypiska, jest spalane w nieosłoniętych składowiskach lub trafia do środowiska naturalnego, zwłaszcza w krajach biedniejszych.
- W 2019 roku 6,1 mln ton (Mt) odpadów z tworzyw sztucznych wyciekło do środowisk wodnych, a 1,7 Mt trafiło do oceanów. Szacuje się, że obecnie w morzach i oceanach znajduje się 30 Mt odpadów z tworzyw sztucznych, a kolejne 109 Mt zgromadzono w rzekach. Nagromadzenie tworzyw sztucznych w rzekach oznacza, że ich przedostawanie się do oceanów będzie trwało jeszcze przez dziesiątki lat, nawet jeśli uda się znacznie ograniczyć ilość odpadów plastikowych powstających w wyniku niewłaściwego gospodarowania.
