Branża narzędziowa w aspekcie przetwórstwa tworzyw sztucznych to jeden z wyróżniających się w polskiej gospodarce obszarów działalności gospodarczej. Dotychczas nie podlegała ona badaniom analitycznym, a opracowania dotyczące sektora maszynowego czy przetwórstwa tworzyw polimerowych nie uwzględniały jej roli i potencjału. Wynika to m.in. z faktu, iż usługi formierskie nie mieszczą się w jednej konkretnej definicji, nie stanowią jak do tej pory krajowej inteligentnej specjalizacji czy nie posiadają jednego, określającego tylko tę branżę kodu Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Powoduje to, że dokonanie analizy branży jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym i pracochłonnym.
Branża formierska jest wyspecjalizowanym i innowacyjnym obszarem gospodarki, bez którego nie mogłoby się rozwijać wiele innych sektorów. Narzędzie do przetwórstwa tworzyw sztucznych jest skomplikowanym produktem, do którego powstania potrzebny jest cały łańcuch powiązań - dostawcy stali, normaliów, oprogramowania, różnego rodzaju maszyn i systemów, ale też znajomość właściwości przetwórczych tworzyw, charakterystyki ich płynięcia w kanałach formy, wytrzymałości termicznej i wielu innych danych, których znajomość wymaga sporego doświadczenia.
Polska, obok Niemiec czy Portugalii, jest dominującym w Europie producentem narzędzi do przetwórstwa tworzyw sztucznych mających zastosowanie w wielu branżach - samochodowej, budowlanej, opakowaniowej, AGD, elektronicznej, medycznej i wielu innych.
Jedyną organizacją w kraju, która zrzesza i reprezentuje sektor formierski jest Bydgoski Klaster Przemysłowy Dolina Narzędziowa (BKP), który podjął się zadania oceny stanu branży narzędziowej w Polsce.
Informacje ogólne
Na potrzeby badania branża narzędziowa została zdefiniowana jako producenci kompleksowych narzędzi do przetwórstwa tworzyw sztucznych prowadzący działalność usługową. Badanie ankietowe trwało od 13 stycznia do 12 lutego 2021 r. i wzięły w nim udział 34 ze 113 narzędziowni usługowych w Polsce, co dało zwrot na poziomie 30% badanej grupy.
Województwem z największą liczbą firm jest kujawsko-pomorskie, w którym działalność prowadzi 30 firm, co stanowi ponad 22%. Kolejne dominujące województwa to mazowieckie (16 firm), śląskie (15 firm) oraz wielkopolskie (13 firm).
Zdecydowana większość podmiotów tego sektora funkcjonuje na rynku co najmniej 10 lat. Niewiele jest firm młodych - podmioty o stażu 3 - 5 lat stanowią zaledwie 6% badanej populacji.
Aż 82% przedsiębiorstw, które wzięły udział w badaniu to firmy z wyłącznie polskim kapitałem; zaledwie w 9% przypadków właściciel jest całkowicie zagraniczny. Pokazuje to, iż branża jest mocno osadzona w polskim przemyśle.
W 56% ankietowanych podmiotów liczba pracowników nie przekraczała 50 osób, zaś 15% podmiotów zatrudnia co najmniej 200 pracowników. Jak wskazują dane, w branży działają przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Z jednej strony taka wielkość firm pozwala na dużą elastyczność w reagowaniu na zmiany rynkowe i sytuacje kryzysowe, z drugiej może w pewnym stopniu ograniczać i utrudniać prace B+R czy budowanie własnego zaplecza laboratoryjnego.
Mocne zróżnicowanie występuje w kontekście przychodów. Duże podmioty z przychodami większymi niż 20 mln złotych to nieco ponad 30% ankietowanych, podczas gdy 12% to firmy z przychodami nieprzekraczającymi 1 mln złotych.
Przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu praktycznie w 100% wykonują formy wtryskowe. Oprócz form wtryskowych produkowane są również formy rozdmuchowe. Pokazuje to, iż polską specjalnością jest wykonawstwo form wtryskowych jako jednego z typowych narzędzi do przetwórstwa tworzyw polimerowych. W 2019 r. firmy wykonały 992 formy narzędziowe i 35 form rozdmuchowych, a w 2020 r. było to odpowiednio 827 i 61. Powyższe dane wskazują na to, że kryzysowy 2020 r. spowodował widoczną zmianę ilości zamówień.
Biorąc pod uwagę, iż badane firmy stanowiły 30% narzędziowni usługowych w Polsce, można szacować, że całość tego sektora wytwarza rocznie ok. 3000 form narzędziowych (w formie usługowej). Największym odbiorcą jest branża opakowaniowa. Następne w kolejności są branże: motoryzacyjna, akcesoria domowe, AGD, elektronika, budownictwo i branża meblarska.
Działalność eksportowa
Z punktu widzenia funkcjonowania sektora, ważnym elementem jest udział eksportu w sprzedaży. Należy podkreślić, że aż 27 z 34 firm, które wzięły udział w badaniu wytwarza narzędzia dla klientów spoza Polski, co stanowi blisko 80% przedsiębiorstw.
Wśród odbiorców jest wiele państw europejskich, z których najczęściej występujące to: Niemcy, Francja, Dania, Holandia i Rosja. Rzadziej pojawiały się takie rynki jak Rumunia, Szwajcaria, Wielka Brytania, Słowenia, Słowacja, Ukraina, Szwecja, Portugalia, Litwa, Finlandia, Węgry czy Włochy. Ciekawym faktem jest to, iż polskie firmy wytwarzają narzędzia również na dalsze rynki, takie jak Meksyk, RPA, USA, Chiny i Indie.
Zapytano także o udział w targach międzynarodowych w latach 2017 - 2020. Spośród ankietowanych firm 38% bierze udział w międzynarodowych targach jako wystawca, a 65% jako zwiedzający. Zaskakujący jest fakt, że aż 27% spośród badanych podmiotów w ogóle nie bierze udziału w targach międzynarodowych.
Biorąc pod uwagę dużą liczbę imprez targowych w Europie oraz dostępność środków unijnych na udział w tego typu wydarzeniach, jest to wynik zaskakująco niski.
